Weerstandsvermogen

Het Stationsgebied blijft een complex en daardoor risicovol project. De uitvoering is ver gevorderd, maar tegelijkertijd worden er ook nog (detail-)onderhandelingen gevoerd met marktpartijen over de vastgoedprojecten. De uitvoering brengt ook nieuwe complexiteit met zich mee die te maken heeft met het bereikbaar, leefbaar en veilig houden van het gebied. Het belangrijkste risico dat uit de risicoanalyse komt, is dat grondopbrengsten niet of later worden gerealiseerd. 

SPUK’s 

De uitwerking van de maatregelen uit het Hoofdlijnenakkoord is nog onbekend. Lobby richt zich ook op de nadere uitwerking van deze maatregelen. Zodra deze uitwerking bekend wordt is het mogelijk om bijsturingsmaatregelen in te stellen gericht op de beoogde verlaging van de administratieve lasten en beleidsvrijheid. 

Het nieuwe kabinet heeft een hoofdlijnenakkoord gepresenteerd als kader voor de nieuwe regeerperiode waarin de specifieke uitkeringen worden overgeheveld naar het gemeentefonds met een budgetkorting van 10%. Een aantal voorstellen hebben direct of indirect impact op de uitvoering van onze taken. Een directe impact betreft het stopzetten van de bekostiging van de LVV en korting op de SPUK’s, dit betreft een extra korting op onze inkomsten of door een korting op het gemeentefonds of op omvang van het SPUK budget. Achtergrond van deze maatregel is dat administratieve lasten worden verminderd en door er sprake is van meer beleidsvrijheid om deze middelen te besteden. Echter bij een aantal van deze SPUK’s is sprake van verplichtingen uit convenanten en/ of meerjarige afspraken met de stad. In welke mate wij deze korting (tijdig) kunnen invullen is onzeker. Wel is zeker dat deze bezuiningsmaatregel een effect heeft op de uitvoering van ons beleid.  
Zodra de uitwerking van het Hoofdlijnenakkoord bekend is kan een nadere inschatting gemaakt worden van de impact van de maatregelen op ons beleid en inkomsten Rijk.  

Autonome groei jeugdzorg en WMO 

In de Voorjaarsnota 2023 hebben we aangegeven structureel tekorten te verwachten op de open-einde regelingen betreffende de Jeugdzorg en de Wmo. Bij de besluitvorming rond de VJN is gekozen voor scenario 2, aangevuld met amendement 52 "Utrechtse basis is een absoluut minimum bij bezuinigingen, waarin de oplossingen voor het verwachte tekort moeten worden gevonden in het brede sociale domein op basis van inhoudelijke uitgangspunten.   
 
Over de voortgang wordt u geïnformeerd via de raadsbrief Hervormingen sociaal domein. De meeste recente brief was de brief van 29 november 2024 met kenmerk 11923054.  

De vraag neemt toe en is sterk afhankelijk van externe factoren als prestatiedruk bij jeugd, vergrijzing en inzet op langer thuis wonen. Daarnaast neemt zorgduur en opvang toe door complexere problematieken en krapte op de woningmarkt waardoor uitstroom stagneert. Het financieel risico bestaat daaruit dat bij een open-einde regeling de gemeente de verantwoordelijkheid neemt voor de extra uitgaven als de autonome groei groter blijkt te zijn dan de geprognosticeerde groei die door de Rijksoverheid wordt gefinancierd.  

Netcongestie 

De komende tijd zullen wij de financiële omvang van dit risico nader in beeld brengen en de mogelijke beheersmaatregelen hierbij 

De belasting van het elektriciteitsnetwerk in Utrecht nadert een kritische grens. Momenteel is er al een wachtlijst voor stroomaansluitingen voor grootgebruikers. Investeringen voor lange-termijn oplossingen komen traag van de grond komen terwijl de vraag naar energie steeds sneller stijgt. Hierdoor wordt de kans dat de netbeheerder ook een aansluitstop voor kleingebruikers afkondigt, steeds groter. Dit heeft als gevolg dat ontwikkelingen stagneren. Voor de gemeente heeft dit financiële gevolgen. Zoals lagere opbrengsten grondexploitatie, die deels niet binnen de reserve grondexploitatie gedekt kunnen worden, en lagere legesinkomsten.  Een aansluitstop voor kleingebruikers heeft tevens consequenties voor de realisatie van maatschappelijke vastgoed, de groei van de stad raakt uit balans: Nieuwbouw kan niet verder wat als gevolg heeft dat contracten met aannemers moeten worden afgekocht, lopende investeringen afgewaardeerd en extra tijdelijke huisvesting gerealiseerd. Daarnaast zal er bij renovatieprojecten minder verduurzaming mogelijk zijn wat kan leiden tot extra kosten voor nieuwe ontwerpen en latere realisatie van de renovatie waardoor onderhoudskosten sterk toenemen.

Bijstandsbudget (BUIG) 

Om het risico te beheersen zet de gemeente actief in op uitstroom bevorderend beleid om het aantal bijstandsgerechtigden te beperken. Daarnaast vindt er intensieve monitoring plaats om tijdig te kunnen bijsturen op het budget. Hoewel het verdeelmodel inmiddels is uitontwikkeld, blijven we ons inzetten voor verdere verbeteringen van het model die recht doen aan de Utrechtse situatie. De gemeente zorgt voor een tijdige aanvraag van de vangnetuitkering bij grote tekorten. Ook worden prognoses periodiek herijkt om de benodigde middelen tijdig bij te kunnen stellen. 

Het risico is dat het jaarlijkse budget dat Utrecht vanuit het Rijk ontvangt voor de gebundelde uitkering (BUIG) onvoldoende is voor de uitkeringslasten. De gemeente is wettelijk verplicht alle uitkeringen in het kader van de Participatiewet, IOAW, IOAZ, Bbz 2004 (levensonderhoud startende ondernemers) en loonkostensubsidies te verstrekken aan inwoners die hier recht op hebben. Het jaarlijkse budget dat gemeenten ontvangen is echter afhankelijk van twee factoren waar de gemeente geen invloed op heeft: de landelijke ontwikkelingen in het macrobudget én het verdeelmodel dat bepaalt welk percentage elke gemeente krijgt. Dit blijft een financieel risico, ondanks verbeteringen in het verdeelmodel, vrijgemaakte algemene middelen en de bestaande vangnetregeling. 

een deel van de bezuinigingsopgave wordt mogelijk later gerealiseerd dan gepland 

Via de monitor in de begrotingscyclus wordt de voortgang van de bezuinigingen gevolgd.  
Daarnaast zullen in de management cyclus de voortgang van de maatregelen nadrukkelijk op de agenda staan, zodat we tijdig kunnen bijsturen. 

We hebben een omvangrijke bezuinigingsopgave, vanuit de bezuinigingsopgave Voorjaarsnota 2024, de hervormingopgave sociaal domein en de hervormingsbezuinigingen. In totaal gaat dit nog om een bedrag van ruim 60 miljoen structureel. De kans bestaat dat we een deel van deze bezuinigingsopgave later realiseren dan gepland, wat leidt tot een financieel nadeel.

UW Holding BV 

Na tegenvallende financiële resultaten in 2023 is het toezicht op UW verscherpt tot en met 2025. De monitoring vindt plaats via maand- en kwartaaloverleggen over KPI's, exploitatie en prognoses. Begin 2024 heeft UW een Herstelplan opgeleverd met duidelijke rolverdeling tussen gemeente, RvC en directie, gericht op het op korte termijn in control komen. Parallel hieraan wordt gewerkt aan toekomstscenario's voor UW, die in 2025 worden uitgewerkt. 

De gemeente Utrecht loopt een financieel risico als enig aandeelhouder van UW holding BV. Het Rijk heeft de Wsw per 1 januari 2015 dichtgezet voor nieuwe instroom, waardoor de Wsw-groep steeds kleiner en ouder wordt. Hoewel het Rijksbudget per Wsw-medewerker stijgt vanwege vergrijzing, daalt het totaalbudget door de krimpende doelgroep. Als de uitstroom van Wsw-medewerkers langzamer verloopt dan waar het Rijk mee rekent, ontstaat er een tekort. Daarnaast vraagt de transformatie naar een sociaal ontwikkelbedrijf voor de Participatiewet-doelgroep om aanpassingen in de bedrijfsvoering van UW holding BV. Als enige aandeelhouder is de gemeente financieel verantwoordelijk voor eventuele tekorten die hieruit voortvloeien. 

Inkomsten gemeentefonds 

Bij de momenten in de begrotingscyclus de ontwikkelingen beoordelen op het (gewijzigde) effect op het de inkomsten van het Rijk. Daarnaast worden via lobby specifieke onderwerpen onder de aandacht gebracht van het kabinet en de Kamerleden. Daarbij trekken we op met de VNG. 

De ontwikkelingen rond de Algemene uitkering zijn niet altijd goed in te schatten. Dit betreft de reguliere groei van het gemeentefonds (volumegroei Utrecht versus landelijk), korting door WOZ-waardeontwikkeling en de ontwikkelingen van het Rijk voor reële bekostiging, aanpassing financieringssystematiek, nieuwe taken, etc. We maken een inschatting van zowel deze ontwikkelingen, in deze aannames schuilt een financieel risico. De verwachte ontwikkelingen van het Rijk zijn (deels) opgenomen in het financieel beeld als risico-inschatting, zoals uitvoeringskosten Omgevingswet en Wet kwaliteitsborgingbouw. Het is onzeker of voor deze kosten ook werkelijk structurele bedragen worden toegevoegd aan het gemeentefonds en wat het aandeel voor Utrecht is.    
De inkomsten van het Rijk zijn vanaf het jaar 2026 is veel lager dan de voorgaande jaren (“ravijn 2026”). Hierdoor hebben we minder financiële ruimte om structurele uitgaven te dekken in de begroting. Daarnaast heeft commissie van Ark een rapport uitgebracht over de financiering van de jeugdzorg, met daarin een aanbeveling om de budgetten voor gemeenten te verhogen. Het is onduidelijk of het kabinet deze korting wil herstellen. 

Stopzetten pilot Landelijke vreemdelingen voorziening (LVV) 

• Onderzoek naar juridisch recht op afbouwvergoeding voor 2025 mocht toch tot stopzetten Rijksfinanciering besloten worden.  
• Afhankelijk uitkomst zal onderzoek naar deels voortzetten voorzieningen obv bestaande gemeentefinanciering plaatsvinden. 

Het nieuwe kabinet heeft financiering LVV stopgezet. Dit heeft impact op het niveau van de voortzetting van de activiteiten. Daarnaast groeien de middelen van het Rijk voor uitvoeringskosten Inburgering niet mee met de instroom en de gepaarde wettelijke taken. Risico hierbij is dat de wettelijke taken en het bestaande Utrechtse beleid niet uitgevoerd kunnen worden met de middelen die door het Rijk ter beschikking worden gesteld. De gemeente draagt dan het financiële risico bij het handhaven van het bestaande voorzieningenniveau.

Terugverdienen EML maatregelen 

Het inrichten van een proces waarbij aantoonbaar is dat uitgevoerde maatregelen leiden tot lagere service- en stookkosten voor gebruikers. Het maken van afspraken met gebruikers op dit punt check met begroting 

Het uitvoeren van de EML maatregelen (Erkende Maatregelenlijst Energiebesparing) wordt voorgeschoten door de gemeente en vervolgens via de huur door de gemeente terugverdiend. Het financiële risico  voor de gemeente bestaat daarin dat voor de huurder uitgevoerde EML  maatregelen niet terug worden verdiend door een hogere huur of door een lagere subsidie via het beleidsveld.